40 سال تلاش و افتخاردرعرصه پزشکی در ایران
شاید بسیاری از پدر و مادران این مرز و بوم، وضعیت نابسامان درمانی کشور در سال های قبل از انقلاب اسلامی را به یاد داشته باشند، همچنین بسیاری از جوانان نیز در لابه لای خاطرات این پدر و مادرها صحبت هایی از حضور پررنگ پزشکان خارجی در کشور در زمان قبل از انقلاب را شنیده اند، پزشکانی که بیشترشان از کشورهای هند و پاکستان به ایران می آمدند و در حالی که حتی زبان بیماران خود را بلد نبودند به طبابت می پرداختند.
اکنون چهل سال از آن دوران می گذرد، دورانی که کشور ایران با کمبود پزشک مواجه بود و بسیاری از مردم جامعه برای درمان با مشکلات عمده ای مواجه بودند، و حتی اگر پزشکی را برای درمان پیدا می کردند این تفاوت زبان و ناکافی بودن دانش این پزشکان کمک چندانی به درمان بیماران نمی کرد.
با گذشت چهل سال از انقلاب اسلامی ایران، روز به روز به تعداد پزشکان ایرانی افزوده و خدمات پزشکی روزبه روز در ایران گسترده تر شد که این پیشرفت های چشم گیر همچنان در حال افزایش است به طوری که آمارهای بانک مرکزی حاکی از آن است که اگر در گذشته و قبل از انقلاب پزشکان هندی و پاکستانی به معالجه بیماران ایرانی می پرداختند، امروز مردم کشورهای منطقه برای امور درمانی خود به ایران می آیند.
وضعیت پزشک در حوزه دانشجویی نیز آن چنان قابل توجه است که در حال حاضر 10 هزار دانشجوی ایرانی در کشور آمریکا مشغول به تحصیل اند. در همین رابطه محمدباقر لاریجانی معاون آموزشی وزارت بهداشت در مراسم تقدیر از برگزیدگان بیستمین المپیاد علمی دانشجویی سال از وجود حدود 5 میلیون دانش آموز در کشور خبر داد و اظهار داشت: این دانش آموزان به نوعی آینده کشور را رقم می زنند. در حوزه های پزشکی دو برابر حوزه های دیگر داوطلب وجود دارد که این امر توفیقی برای حوزه پزشکی است. در حال حاضر حدود 180 هزار دانشجوی پزشکی در 60 دانشگاه و دانشکده علوم پزشکی در حال تحصیل هستند.
ظرفیت آموزش عالی بعد از انقلاب اسلامی بیش از 30 برابر توسعه یافته است، در اوایل انقلاب امید به تحصیل بین جوانان 8 سال بود اما اکنون به 14 سال افزایش یافته است.
افزایش قابل توجه پزشک در کشور
براساس آمار سازمان نظام پزشکی تاکنون 213 هزار نفر در سراسر کشور، عضو این سازمان هستند که به تفکیک عبارت اند از 78 هزار نفر پزشک عمومی، 36 هزار نفر پزشک متخصص و فوق تخصص، 24 هزار نفر دندان پزشک عمومی، 2 هزار نفر دندان پزشک متخصص، 19 هزار نفر دکترای داروسازی، 1200 نفر دکترای علوم آزمایشگاهی، 35 هزار نفر ماما، 15 هزار نفر گروه های پروانه دار (از شامل فیزیوتراپیست، متخصص تغذیه، بینایی سنج، شنوایی سنج و…) و 700 نفر اتباع خارجی.
همچنین براساس آمارهای بانک مرکزی در دو دهه اخیر کشور رشد سریعی در تعداد پزشکان داشته است و این مسئله باعث جلوگیری از خروج ارز از یک طرف و از طرفی دیگر موجب جذب بیوتوریسم از کشورهای منطقه و خارج از منطقه شده است.
آمارهای بانک مرکزی نشان می دهد که در سال 1370 تعداد پزشکان ایرانی حدود 20 هزار نفر بوده است؛ با گسترش زیرساخت های آموزشی حوزه پزشکی عزم ملی برای بهبود وضعیت بهداشتی و درمانی امروزه بیش از 110 هزار پزشک عمومی، متخصص و فوق تخصص در کشور وجود دارد.
رونق توریسم درمانی
درحال حاضر با پیشرفت زیرساخت های پزشکی و نظام آموزشی و همچنین تلاش متخصصان این حوزه نه تنها نیاز کشور از پزشکان خارجی برطرف شده است بلکه سخت ترین بیماری ها در کشورمان درمان پذیر شده است به طوری که پزشکان ایرانی پذیرای بسیاری از بیماران کشورهای خارجی بوده که این موضوع سبب رونق صنعت توریسم درمانی در ایران شده است.
در حقیقت گردشگری سلامت، نوعی از گردشگری است که به منظور حفظ، بهبود و حصول مجدد سلامت جسمی و ذهنی فرد به مدتی بیشتر از 24 ساعت و کمتر از یک سال صورت می پذیرد.
این نوع گردشگری هم اکنون در ایران در حال انجام بوده و سالیانه تعدادی از بیمارستان های کشور پذیرای تعداد قابل توجهی از بیماران کشورهای عراق، افغانستان، پاکستان، آذربایجان و … هستند. مرکز درمان ناباروری رویان یکی از مراکزی است که سالیانه از بسیاری از کشورهای منطقه پذیرای بیماران است.
ایران در زمینه جذب گردشگران سلامت در منطقه در سال های اخیر رشد خوبی داشته است، البته کاستی هایی در زمینه ساماندهی فعالیت های این حوزه نیز وجود دارد.با توجه به ظرفیت های پزشکی ایران و نیز تعدد و وسعت بازارهای متقاضی استفاده از این خدمات، در جایگاهی که شایسته آنیم قرار نگرفته ایم. علت اصلی آن نیز نداشتن برنامه ای مشخص برای سازمان دادن به فعالیت هایی است که به صورت پراکنده انجام می شود.
عراق و عمان به عنوان مهم ترین بازارهای هدف گردشگری سلامت هستند.
حال با توجه به پیشرفت های عرصه پزشکی در کشور، و جایگزین شدن صنعت توریسم درمانی به جای وارد کردن پزشکان خارجی لازم است مسئولان وزارت بهداشت با برنامه ریزی های دقیق در زمینه رونق هرچه بیشتر این صنعت نوپا تلاش و با فراهم کردن شرایط مناسب تر برای تحقیق و توسعه در عرصه حوزه پزشکی به پیشرفت روزافزون این صنعت کمک کنند.
«در 40سال گذشته موفقیت های بزرگی در پرتو پیشرفت های علمی و تکنولوژی، افزایش سواد، بهبود ارتباط و دسترسی به خدمات بهداشتی درمانی اتفاق افتاده است. پیشرفت های دارویی و کشف و تولید داروهای جدید و نوترکیب، پیشرفت در حوزه تخصص های جراحی و ابداع روش های جدید درمانی، ریشه کن کردن بعضی از بیماری ها، بهبود وضعیت درمانی، تاسیس و گسترش مراکز علمی- پژوهشی مورد نیاز جامعه و توجه ویژه به مهندسی پزشکی از مهم ترین دستاوردهای انقلاب اسلامی در زمینه پزشکی است. »
سلامت به معنی برخورداری از رفاه کامل جسمی، روانی و اجتماعی است و تنها نبود بیماری، معلولیت و ناتوانی نیست. همچنین سلامت به عنوان یکی از حقوق عمده انسانی تلقی می شود و در نتیجه همه مردم باید به منابع مورد نیاز برای تامین سلامت دسترسی داشته باشند. از عوامل اثر گذار بر سلامت، عوامل اقتصادی، اجتماعی، محیط فیزیکی، شیوه های زندگی، عوامل ژنتیکی و دسترسی به خدمات بهداشتی درمانی است.
برای بررسی وضعیت سلامت جامعه از شاخص های مربوط به سلامت و عوامل اثر گذار بر آن استفاده می شود.
در 40 سال گذشته موفقیت های بزرگی در پرتو پیشرفت های علمی و تکنولوژی، افزایش سواد، بهبود ارتباط و دسترسی به خدمات بهداشتی درمانی اتفاق افتاده است.
پیشرفت های دارویی و کشف و تولید داروهای جدید و نوترکیب، پیشرفت در حوزه تخصص های جراحی و ابداع روش های جدید درمانی، ریشه کن کردن بعضی از بیماری ها، بهبود وضعیت درمانی، تاسیس و گسترش مراکز علمی- پژوهشی مورد نیاز جامعه و توجه ویژه به مهندسی پزشکی از مهم ترین دستاوردهای انقلاب اسلامی در زمینه پزشکی است.
این تلاشها باعث شده است که ایران به شاخص های سلامت نسبتا خوبی دست یازد؛ برای مثال، بیش از ۸۵ درصد جمعیت در مناطق محروم به خدمات بهداشتی اولیه دسترسی دارند. میزان مرگ و میر نوزادان ۲۸/۶ در هر ۱۰۰۰ تولد، میزان مرگ و میر زیر پنج سال ۳۴ نفر در هر ۱۰۰۰ تولد و میزان مرگ و میر مادران ۲۵ نفر در هر ۱۰۰۰۰۰ زایمان است. فلج اطفال تقریبا ریشه کن شده است و پوشش ایمن سازی زنان باردار و کودکان بسیار گسترده است. دسترسی به آب شرب سالم برای بیش از %۹۰ جمعیت شهری و روستایی کشور میسر شده است. بیش از %۸۰ جمعیت به خدمات بهداشتی دسترسی دارند.
در ادامه به برخی از مهم ترین دستاوردهای جامعه پزشکی ایران اشاره خواهیم کرد:
۱ – با تلاش محققان علوم پزشکی کشور قوی ترین چسب بافتی دنیا در ایران ساخته شد
با تلاش محققان و دانشمندان رشته جراحی پلاستیک ایران قوی ترین چسب بافتی هوشمند دنیا در دانشگاه علوم پزشکی شهید بهشتی ساخته شد.
به طور کلی چسب های بافتی دو نوع تجاری و اتولوگ دارند، چسب های تجاری فقط برای بافت های سطحی کاربرد دارند و بسیار گران هستند، اما چسب های ایرانی با استفاده از پلاسمای هر فرد برای خود او ساخته می شود که این دستاورد علمی از نوع دوم است.
در انواع چسب های بافتی ماده ای که موجب استحکام چسب می شود به نام فیبرینوژن شناخته می شود که تاکنون فیبرینوژن های ساخته شده در حد ۲۹ میلی گرم غلظت داشته اند، اما در چسب جدید ایرانی، این غلظت به ۳۰ تا ۷۰ میلی گرم و در مواردی تا ۹۰ میلی گرم افزایش یافته است که به تناسب بافتی که باید چسبانده شود می توان از غلظت های متفاوت آن استفاده کرد و به همین علت این چسب بافتی را هوشمند نامیده اند.
یکی از شاخص های مهم چسب های بافتی قدرت کشش پذیری آنهاست که این چسب ها بر اساس آن طبقه بندی می شوند و کشش پذیری این چسب تاکنون در دنیا معادل ندارد و قدرت کشش پذیری و استحکام قدرت آن بی نظیر است. بهترین چسب های بافتی مشابه که در آمریکا ساخته شده توانسته است برای چسباندن عروق موش که حیوان کم تحرکی است به کار رود، اما این چسب با موفقیت توانست عروق سگ را که تحرک بسیار بالایی دارد به خوبی بچسباند
۲- استفاده از لیزر در ساخت پوست مصنوعی
بعد از موفقیت محققان کشور در ساخت پوست طبیعی و درمان دائمی زخم های سوختگی، این بار پژوهشگران ایرانی برای اولین بار در جهان نوع جدیدی از جایگزین مصنوعی پوست را با کمک لیزر و با استفاده از پلیمرهای زیستی و صناعی تولید کردند.
این پلیمر زیستی امکان جذب، ضد عفونی، چسبندگی مناسب به زخم و کنترل عفونت را دارد.
از آنجا که پوست گسترده ترین و سنگین ترین عضو منفرد بدن است و واضح ترین عمل آن تامین یک سد فیزیکی محافظتی بین بدن و محیط است که در ضمن اجازه ورود و خروج مواد لازم در حفظ فضای فیزیولوژیکی داخل بدن مهمترین نقش را ایفا می کند؛ هدف از اجرای این پروژه، طراحی و ساخت جایگزین مصنوعی پوست به گونه ای بود که حداقل خصوصیات مورد نیاز را داشته باشد و در صورت بروز آسیب پوستی بتواند در کوتاه مدت و در همان مراحل اولیه، نقش خود را در تولید و بازسازی درازمدت پوست ایفا کند.
هدف اصلی این ابتکار آن بود که عملکرد این جایگزین خللی در محیط طبیعی بدن ایجاد نکند و در نهایت پوست بازسازی شده شکل و حالت و در نتیجه عملکرد طبیعی خود را باز یابد، بدون آنکه مشکلی را از نظر زیبایی به وجود آورد. در حال حاضر پوست مصنوعی ساخته شده همه این ویژگی ها را دارد.
مطالعه حیوانی به دست آمده در سطوح مختلف نتایج مثبتی در بر داشت و استفاده از این جایگزین پوستی در درمان زخم های تمام ضخامت در موش صحرایی موثر گزارش شده است.
این نوآوری عمدتا مربوط به استفاده صحیح از مواد مختلف مناسب با هم و در فرآیندهای پیچیده موفقی بود که در نهایت نتایج بسیار امید بخش را به ارمغان آورد.
ویژگی های این دستاورد جدید، امکان ضد عفونی کردن، شفاف بودن، چسبندگی مناسب به زخم در طول دوره مورد نیاز و برداشت از روی زخم باز سازی شده در موقع مناسب، خواص مکانیکی مناسب، کنترل عفونت، عدم داشتن خاصیت تحریک سیستم ایمنی و در نتیجه ایجاد التهاب کمتر در زخم، عدم سمی و مضر بودن برای سیستم حیاتی، سرعت تخریب زیستی مناسب در مورد مواد زیستی بکار رفته از جایگزین، عدم ایجاد انقباض در مدت بازسازی شده نهایی، تسریع در التیام زخم، بوده و مهم ترین مزیت این جایگزین امکان استفاده از آن در زخم های تمام ضخامت، با انتظار عملکرد طبیعی در مراحل اولیه و ایجاد پوست با شکل طبیعی، پس از بازسازی است؛ به طوری که با بافت پوست طبیعی اطراف زخم تفاوتی نشان نمی دهد. در این جایگزین، امکان تغییر ویژگی های پلیمر، متناسب با خصوصیات متفاوت فردی وجود دارد و در آینده می توان از آن به عنوان داربست در مهندسی بافت پوست، برای تولید پوست مصنوعی بهره برد.
۳ – دانشمندان ایرانی موفق به ساخت نای مصنوعی شدند
طراحی و ساخت نای مصنوعی پس از ۱۰ سال تلاش توسط دانشمندان ایرانی به پایان رسید. در پیوند معمولی نای اولا باید نای دهنده با گیرنده بررسی شود. ثانیا حتی اگر این سنخیت وجود داشته باشد باز هم گیرنده نای باید تا آخر عمر دارو مصرف کند تا پیوند پس نزند اما اگر از نای مصنوعی که با استفاده از سلولهای بنیادی خود فرد ساخته می شود ریال استقاده شودریال مشکلات فوق الذکر بر طرف می شود. این فکر اولیه دستیابی به این نوآوری جدید علمی بود.
نای، مجرای تنفس است که ۱۲ سانتی متر طول دارد و گر چه طول آن کم است اما حیاتی ترین نقش را در انتقال هوا به ریه ها دارد، در کشور ما علاوه بر افرادی که دچار بیمارهای مختلف تنفسی هستند، جانبازان شیمیایی زمان جنگ نیز هستند که گاهی بالاجبار برای آنها لوله تراشه به جای نای گذاشته می شود اما این لوله ها نیز بعد از مدتی دچار تنگی میشوند و به عروق اطراف آسیب میرسانند که این تنگی نفس ثانویه نیز نیازمند عمل جراحی مجدد است.
در زمان حاضر برای باز کردن نای از لیزر استفاده میشود اما گاهی این درمان هم جواب نمی دهد و چارهای جز تعویض نای نیست.
نوآوری که دانشمندان کشور ما انجام دادند این است که توانستند برای اولین بار در دنیا، تراشه و ساختار نای مصنوعی با به استفاده از پلیمرهای شبیه غضروف اصلی نای بسازند و بعد بر روی این اسکلت اصلی که فاقد سلولهای مجرای نای است، سلولهای بنیادی را کشت کنند.
پس از کشت سلولهای بنیادی که از اعضای خود فرد گرفته میشود، آن را در شکم خود فرد درون پرده صفاقی میکارند تا سلولها رشد کنند و پس از ۶ ماه یک نای کامل با سلولهای خود فرد به دست میآید که آن را بر میدارند و به جای نای از بین رفته خود بیمار پیوند میزنند. مهم ترین مرحله، ساخت ماتریکس یا ساختار اصلی غضروف نای بود که پس از چندین سال تلاش بالاخره توانستیم به بهترین ساختار که دقیقا مانند ساختار غضروف نای اصلی است که خدا آفریده است برسیم به طوری که اسکلت ساخته شده حتی در زیر میکروسکوب نیز با اسکلت نای طبیعی تفاوتی ندارد.
نای مصنوعی تاکنون بر روی ۶ گوسفند پیوند زده شده است که در دو گوسفند اول که در مراحل اولیه تحقیق بودند این آزمایش موفقیت آمیز نبود و مردند اما استفاده از این روش بر روی ۴ گوسفند بعدی نتیجه داد و پیوند با موفقیت انجام شد و اکنون هر ۴ گوسفند زنده هستند.
مرحله بعدی آزمایش و پیوند با استفاده از این روش جدید بر روی انسان است که امید است تا پایان سال ۸۷ خبر موفقیت پیوند نای مصنوعی بر روی انسان به جهانیان اعلام شود.
۴ – پژوهشگران ایرانی موفق به ابداع روش جدید مدلسازی سه بعدی تصاویر پزشکی شدند
این پروژه در راستای تکمیل روشهای فعلی (مشاهده تصاویر پزشکی به صورت مقاطع متوالی دو بعدی) اجرا شده است.
در روش کنونی پزشکان برای برنامه ریزی عملیات جراحی، تصاویر متعددی به صورت متوالی از مقاطع مختلف بدن تهیه میکنند و با استفاده از فاصله مقاطع حجم مورد نظر را محاسبه میکنند. به عنوان مثال برای تعیین حجم بافت یا استخوان یا تومور یا هر عامل دیگر پزشک تصاویر متوالی از مقاطع تهیه کرده و با استفاده از روش محاسبه احجام هندسی، اطلاعات مورد نظر را استخراج میکند.
در روش ابداع شده با استفاده از تکنیک نماسازی حجمی تصاویر به صورت دیجیتالی در رایانه ذخیره میشود؛ سپس با استفاده از پیاده سازی یکسری از الگوریتمها، با دنبال کردن یکسری عملیات، تصویر سه بعدی بافت به صورت کامل مشخص میشود و حجم آن محاسبه میشود. بدین ترتیب پزشک به راحتی میتواند از جهات مختلف آن را مورد بررسی قرار دهد؛ ضمن اینکه میتواند با استفاده از تکنیکهای رایانه ای بخشی از بافت را برش زده و قسمتهای درونی بافت را به صورت دقیق تر مورد بررسی قرار دهد
۵ – ساخت چهار داروی نو ترکیب
با توجه به پیشرفت های ایجاد شده در صنعت داروسازی کشور، برای اولین بار در تاریخ داروسازی ایران، داروهای نو ترکیبی برای بیماران ام اس (با عنوان سینووکس)، بیماران خاص (با عنوان اینترفرون بتا، گاما و آلفا) و مبتلایان به هپاتیتc (با عنوان اینترفرون پگنیله) توسط متخصصین داخلی ساخته و وارد بازار شده است.
در واقع ساخت نخستین داروی نو ترکیب انسانی به نام گاما اینترفرون (گاما ایمونکس) سرآغاز ورود ایران به عرصه تولید داروهای نوترکیب به عنوان سومین کشور تولیدکننده این دارو پس از آلمان و آمریکا، می باشد و در این راستا قادر خواهد بود به تولید صنعتی این دارو در سطح بین المللی برسد و انحصار تولید این دارو شکسته شود.
کنترل کیفیت و انجام مطالعات آزمایشگاهی این دارو از مسایل بسیار مهمی بود، که با موفقیت انجام شد. و این خود نشان دهنده ظرفیتهای توسعه صنایع دارویی کشور است.
این دارو ها در درمان مبتلایان به عفونتهای خطرناکی همچون، گرانولوماتوز مزمن و استئو پتروزیس بدخیم به کار میرود.
در واقع جانبازان شیمیایی دارای عوارض ریوی و بیماران CGD که مبتلا به نقص ژنتیکی منجر به گرانولوماتوز مزمن هستند، مصرفکنندگان این دارو محسوب میشوند؛ که با مصرف این دارو، کیفیت زندگی این بیماران به نحو بارزی بهبود مییابد.
همچنین داروی گاما اینترفرون در درمان بیماریهای مادرزادی، که فرد را مستعد عفونت میکند و برخی از سرطانها به کار میرود.
... ادامه دارد
دانلود نمایشگاه مصور پیشرفت های پزشکی در ایران
منابع:
سایت تبیان
پایگاه اطلاع رسانی دستاوردهای انقلاب اسلامی